De maatschappij verwacht in toenemende mate dat toezichthouders de effecten van hun toezicht inzichtelijk maken. Dat geldt ook voor de Belastingdienst. Dit artikel bespreekt de theorie en de praktijk van effectmeting in het fiscale domein en levert zo een bijdrage aan de ontwikkeling van effectmeting van het (overheids)toezicht. Vastgesteld wordt dat in de praktijk een aantal uitdagingen het hoofd moet worden geboden wil de Belastingdienst daadwerkelijk tot een integrale effectmeting van het toezicht komen. Dit zijn: het expliciteren van de beleidstheorie, het vinden van de juiste determinanten van compliance, het meten van effecten van preventieve activiteiten, het opzetten van methodologisch verantwoord onderzoek en de organisatorische inbedding van effectmeting.

In vrijwel alle beleidssectoren is sprake van afstemming tussen nationale inspecties over de wijze waarop ze toezicht houden op de uitvoering van Europese regels. In sommige gevallen wordt verregaand Europees samengewerkt tussen inspecties of vindt zelfs centralisering van toezicht plaats op Europees niveau. De vraag is dus niet zozeer of nationale inspecties samenwerken, veel meer in welke vorm ze dat doen en met welke redenen. Deze vragen staan centraal in dit artikel. Het artikel maakt een eerste inventarisatie en classificatie van de institutionele vormgeving van Europese samenwerking en ontwikkelt een voorlopige typologie van de overwegingen die inspectiediensten hebben voor zulke samenwerking.

Afgelopen voorjaar hielden twee hoogleraren een intreerede over het thema toezicht. Op 17 maart jl. gaf Judith van Erp aan de Universiteit Utrecht een oratie die de titel meekreeg: Toezicht in een open samenleving. Maatschappelijke controle op multinationale ondernemingen. Kort daarna, op 29 maart, hield Femke de Vries haar oratie aan de Rijksuniversiteit Groningen, getiteld: Leidt transparantie tot meer vertrouwen in de toezichthouder? In dit artikel bespreken wij deze bijdragen in onderlinge samenhang, vanuit de verbindende vraag: is een open samenleving gebaat bij openheid over wat toezicht vermag?